شربت (Syrup)

شربت (Syrup)

شربت ها محلول غلیظ شده ای از قند مخلوط شده در آب یا دیگر مایعات می باشد، بنابراین مایعات ویسکوزی هستند. اصولا، شربت یک سوسپانسیون خوراکی در فرم مایع است. شیرینی و ظاهر ویسکوز آنها ناشی از ترکیباتی مانند قندها، پلی اٌل ها یا پلی ساکاریدها (صمغ ها) می باشد. شربت ها به سه دسته تقسیم می شوند: شربت های ساده که فقط آب برای ساختن آنها استفاده می شود. شربت های دارویی که با مواد دارویی همراه است و شربت های طعم دار که با برخی مواد آروماتیک یا مواد خوش طعم همراه هستند. شربت های دارویی در واقع به عنوان ابزاری برای مصرف دارو مصرف می شوند.

شربت ها باید در جای خشک و خنک و تاریک جهت محافظت آنها نگهداری شوند.

روش های آماده سازی شربت های دارویی

از طریق مخلوط کردن مواد دارویی با شربت
از طریق حل کردن قند در محلول دارویی مایع
از طریق استخراج و عصاره گیری از دارو
از طریق واکنش شیمیایی و محلول

انواع شربت ها

شربت های ساده سوکروز که نسبت وزنی به حجمی سوکروز، 85 % است.
شربت های آروماتیک یا اجونت

آنها اکثرا برای بهبود طعم و مزه شوری، تلخی یا دیگر مزه های ناخوشایند بکار می روند.

شربت های دارویی که خود دو نوع هستند:
شربت های ساخته شده از طریق استخراج و عصاره گیری دارو که عصاره مایعات دارویی مربوطه با شربت مخلوط می شوند.
شربت های ساخته شده از مواد شیمیایی که اینها به صورت محلول ساده یا با واکنش شیمیایی و محلول می باشند. در اینجا طعم مواد دارویی تا حد زیادی اصلاح می شود.

مواد دارویی ممکن است مستقیما به شربت ساده یا در هنگام تهیه آن اضافه شوند. انتخاب نوع شربت باید با توجه به ویژگی های فیزکی و شیمیایی عامل دارویی انجام گیرد. برای مثال، شربت آلبالو و پرتقال ماهیت اسیدی دارند و بنابریان حلالیت عوامل دارویی اسیدی ممکن است کاهش یابد و منجر به رسوب مواد دارویی شوند. این همچنین ممکن است باعث کاهش پایداری شیمیایی عوامل درمانی ضد اسیدی و متعاقبا منجر به کاهش پایداری و ماندگاری آنها شود. از این رو بسیار مهم است اطمینان حاصل شود که عامل درمانی محلول و در درون پایه شربت پایدار است.

مزایای شربت

به دلیل شیرین بودن، می تواند طعم داروهای شور و تلخ را پوشانده و بنابراین به عنوان وسیله ای خوش طعم و مزه دار کننده دارو عمل کند.
به عنوان وسیله ای برای استفاده کودکان به دلیل ویسکوزیته بالا، یکنواختی و ویژگی های حساس دهان مورد استفاده قرار می گیرد.
با افزایش طعم و مزه به دلیل طیف گسترده ای از طعم دهنده های شربت مانند پرتقال، آلبالو، توت فرنگی، لیمو، نعناع و غیره اینها بسیار قابل قبول اند.

معایب شربت

کاراملیزه شدن (قندی که آب از دست داده و پلیمریزه شده است.)
کریستالیزه شدن (رسوب دادن)
نفوذ میکروبی (عفونت یا تخریب)
قفل شدن درپوش
دیابتوژنیک بودن (در موارد درمانی)

سوکروز

در محلول های رقیق، سوکروز مواد مغذی عالی را برای رشد کپک ها، قارچ ها، مخمرها و دیگر میکروارگانیسم ها فراهم می آورد اما در محلول اشباع شده، ممکن است کریستاله شدن بخشی از سوکروز در اثر تغییر شرایط گرمایی اتفاق بیافتد. بنابریان غلظت سوکرز یک فاکتور مهم در مهار رشد کپک ها و قارچ ها می باشد. محلول های غلیظ سوکروز از تجزیه داروهای استخراج شده گیاهی جلوگیری کرده و چنین عملکردی به فشار زیاد اسموتیک اعمال شده توسط محلول سوکروز بر می گردد و رشد باکتری ها، قارچ ها و کپک ها را که باعث تجزیه می شوند، مهار می کند. سوکروز در اثر هیدرولیز به گلوکز و فروکتوز (قند اینورت) تبدیل می شود که محلول های قند اینورت نسبت به محلول های سوکروز بیشتر در معرض تخمیر هستند. بعد از هیدرولیز، محلول شیرین تر هستند. فروکتوز نیز مسئول تغییر رنگ قهوه ای است که در برخی از شربت های بی رنگ اتفاق می افتد. این تغییر رنگ که کاراملیزه شدن نامیده می شود در شربت های حاوی اسیدهای قوی نیز اتفاق می افتد به علت اینکه یون هیدروژن تبدیل سوکروز به قند اینورت را کاتالیز می کند.

سوکروز خلوص و درجه بالایی از شیرینی را دارد و نسبتا ارزان و به راحتی محلول در آب و فاقد رنگ و حمل و کار کردن با آن آسان است.

دیگر منابع شربت

قندهای غیر احیا کننده مانند دکستروز
پلی اٌل های غیر قندی مانند سوربیتول، گلیسیرین، پروپیلن گلیکول و مانیتول.
شیرین کننده های مصنوعی غیر مغذی مانند آسپارتام، ساخارین.

دکستروز

در شربت های حاوی اسیدهای قوی به منظور حذف تغییر رنگ مرتبط با کاراملیزه شدن استفاده شود.
دکستروز کمتر شیرین است.
دکستروز خیلی آهسته تر حل می شود.
در آب در نسبت وزنی به حجمی % 70، محلول اشباع شده ای را تشکیل دهد که نسبت به شربت ساده ویسکوزیته کمتری دارد.
محلول اشباع شده رشد میکروارگانیسم ها و در نتیجه تخمیر خیلی راحت تر آنها را باعث می شود. افزودن شیرین کننده، قوام دهنده و مواد نگهدارنده ضروری است.

دیگر منابع قندی شربت

پلی اٌل های غیر قندی (سوربیتول، مانیتول، گلیسیرین و پروپیلن گلیکول)

این مواد ویسکوزیته مطلوبی را فراهم آورده و قفل شدن درپوش را کاهش داده و نگهدارنده و حلال نیز هستند. بنابراین اینها ممکن است تبلور ساکارز را به تاخیر انداخته و حلالیت ترکیبات اضافه شده را افزایش دهند.
سوربیتول یک الکل هگزاهیدریک است که از طریق هیدروژناسیون گلوکز شاخته شده و اکثرا در % 70 محلول آبی با برند تجاری USP به نام سوربو[1] استفاده می شود.
سوربیتول از نظر شیمیایی پایدار و عملا بی اثر است.
بسیاری از داروها در سوربیتول نسبت به محلول ساکارز پایدارتر هستند بنابراین ممکن است ماندگاری بیشتری داشته باشند.
اگرچه 60٪ ساکارز، شیرین و نصف شربت ساده ویسکوز است، اما دارای ”حس دهانی” عالی و فاقد ویژگی های گس کنندگی[2] است و باعث سوزش و تحریک دهان و گلو نمی شوند.
بر خلاف ساکارز، در شکل گیری پوسیدگی دندان مؤثر نیست.
اگرچه متابولیزه شده و به گلوکز تبدیل می شود اما به سرعت قندها جذب نمی شوند و در نتیجه هیچ گونه افزایش زیاد قند خونی را باعث نمی شوند.
سوربیتول مانع از چسبیدن و قفل شدن درپوش های بطری می شود که با غلظت بالای ساکارز اتفاق می افتد.

شربت های غیر مغذی مصنوعی

برای بیماران دیابتی که باید قند و یا کالری مصرفی خود را به طور دقیق تنظیم کنند. به عنوان مثال شربت ساده دیابتی، حاوی ترکیب سدیم سیکلامات[3] (% 6 سیکلامات سدیم و % 0.6 ساخارین سدیم) است.
سدیم ساخارین 300 تا 550 برابر ساکارز شیرین است.
از طریق طعم تلخ یا طعم فلزی شناخته می شود.
مطالعات نشان داد كه سيكلامات و ساخارين سديم مي توانند در حيوانات سرطان را ايجاد کنند.
شیرین کننده های مصنوعی باعث ایجاد ویسکوزیته مشخصه شربت ها نمی شوند و بنابراین نیاز به افزودن اصلاح کننده های ویسکوزیته مانند متیل سلولز دارند.
آسپارتام، متیل استر دی پپتید اسید آسپارتیک و فنیل آلانین (حدود 200 برابر شیرین تر از ساکارز) به عنوان ماده شیرین کننده نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
گلیسیرین یک مایع ویسکوز است و از طریق مزه شیرین آن شناخته می شود اما جز مواد گلیکوژنتیک است و می تواند در بدن مستقیم یا غیر مستقیم به گلوکز تبدیل شوند.

نگهداری شربت

اگر غلظت سوکرز کمتر از %85 نسبت وزنی به حجمی سوکرز باشد، ماده نگهدارنده باید اضافه شود.
غلظت بالای ساکارز (نسبت حجمی به حجمی % 85) و در دسترس نبودن آب در شربت ساده USP، عدم افزودن مواد نگهدارنده را تضمین می کند.
شربت های USP، به عنوان محلول هایپرتونیک، به عنوان ضد باکتری عمل می کنند و از این رو از آلودگی باکتری ها محافظت شده هستند.
شربت های رقیق محیط مناسبی برای رشد میکروب ها هستند و نیاز به افزودن مواد نگهدارنده مانند متیل پارابن، پروپیل پارابن، بوتیل پارابن، اسید بنزوئیک و بنزوات سدیم و سوربیک اسید در محدوده غلظت 0.1 تا 0.2 درصد وزنی به حجمی (w/v) دارند.
بنزوات ها، پارابن ها و سوربیک اسید در شربت های اسیدی موثرترین و در شربت های قیایی بدون اثر هستند.
گلیسیرین (با نسبت حجمی به حجمی % 30) ممکن است به عنوان نگهدارنده استفاده شود. همچنین به عنوان یک کمک کننده حلال عمل کرده و تبلور ساکارز را کاهش می دهد.

[1] – Sorbo

[2] – Acrid characteristics

[3] – sodium cyclamate