ویتامین D

ویتامین D

ویتامین D یا کلسیفرول جز ویتامین های محلول در چربی است که وجود آن برای رشد و استحکام استخوان ها از طریق حفظ تعادل بین کلسیم و فسفر مهم می باشد. این ویتامین از طریق افزایش جذب کلسیم و فسفر در روده ها و کاهش دفع آنها به متابولیسم استخوان ها موثر می باشد. منابع گیاهی این ویتامین غلات و منابع حیوانی آن ماهی ها به ویژه سالمون و ساردین، شیر، زرده تخم مرغ و جگر و قرار گیری در معرض نور آفتاب است.

نیمه عمر پلاسمایی كلسیتریول از راه خوراكی 62 ساعت است. زمان لازم برای رسیدن به اوج غلظت سرمی، از طریق دهان تقریبا 63 ساعت است. طول اثر كلستیرول 5-3 روز می باشد و دفع آن از راه صفرا و كلیه می باشد.

ویتامین D به صورت تنها و در ترکیب با کلسیم در غلظت های مختلف وجود دارد. فرم خوراکی ویتامین D را همراه یا بدون غذا می توان مصرف کرد. اما مصرف آن با غذاهای چرب، جذب آن را افزایش می دهد. در دوزهای پایین (400 تا 5000 IU) به صورت روزانه و در دوزهای بالا (50000 IU) به صورت هفتگی یا ماهانه مصرف می شود.

شرایط نگهداری

محصولات حاوی ویتامین D باید در دمای اتاق و به دور از نور مستقیم خورشید، گرما یا سرمای شدید نگهداری شود.

مقادیر توصیه شده

مقدار مجاز روزانه توصیه شده برای مصرف ویتامین D برای افراد بالغ 70 ساله یا جوان تر، 600 IU/d و برای افراد مسن تر از 70 سال، 800 IU/d است. مکمل ها به طور معمول حاوی 400 IU/d هستند و مصرف 1000 IU/d یا بیشتر در روز احتملا نشان دهنده نیاز مبرم به ویتامین D است.

اشکال مختلف ویتامین D

دو فرم طبیعی این ویتامین، ارگوکلسیفرول (ویتامین D2) و کوله کلسیفرول (ویتامین D3) هستند ولی با توجه به اینکه ویتامین D3 شکل طبیعی این ویتامین است و راحت تر جذب می شود بیشتر توصیه می شود.

کمبود ویتامین D

بر اساس آخرین بررسی ها در سال 1391 در ایران، کمبود این ویتامین در ایران و بین گروه های سنی مختلف شیوع زیادی داشت به طوری که تقریبا 61 درصد افراد میانسال با این کمبود مواجه بودند که این مقدار در مناطق مختلف ایران بین 45 تا 70 درصد متغیر بود و شیوع کمبود آن در زنان بیشتر از مردان بود.

در بررسی روند مصرف مکمل های ویتامین D با دوز بالای بیشتر از 1000 یا 4000 IU در روز از سال 1999 تا 2014 از 39243 نفر با میانگین سنی 46.6 سال و 51.1 درصد زنان نشان داده شد که شیوع مصرف مکمل ویتامین D با دوز 1000 IU و بیشتر در روز در سال 2013 تا 2014، 18.2 درصد بود که نسبت به سال 1999 تا 2000 بیشتر بود. در سال 2013 تا 2014، شیوع مصرف روزانه ویتامین D با دوز 4000 IU یا بیشتر، 3.2 درصد بود. قبل از سال 2005 تا 2006، شیوع مصرف روزانه ویتامین D با دوز 4000 IU یا بیشتر، کمتر از 0.1 درصد بود.

روند افزایش مصرف مکمل ویتامین D برای اکثر گروه های سنی قابل توجه بود. در سال 2013 تا 2014، مصرف روزانه این مکمل با دوز 4000 IU یا بیشتر، در بین زنان بیشترین بود و آنهایی که 70 ساله یا مسن تر بودند.

عوارض کمبود ویتامین

مهم ترین عملکرد ویتامین D، تنظیم غلظت کلسیم و فسفر خون است که می تواند از بیماری های نرمی استخوان در کودکان و بزرگسالان، درد های استخوانی، ضعف عضلات و پوکی استخوان در بزرگسالان جلوگیری کند.

کمبود این ویتامین در کودکان باعث راشیتیسم و در افراد بزرگسال باعث استئومالاسی و در افراد مسن به ویژه زنان باعث استئوپورز یا پوکی استخوان می شود. کمبود ویتامین D همچنین می تواند به واسطه نقش هورمونی و گیرنده هایی که در بافت های مختلف بدن دارد، عوارض و بیماری های مختلفی را در پی داشته باشد.

همچنین ارتباط بین کمبود ویتامین D با سرطان های مختلف مانند پستان، پروستات و روده بزرگ نشان داده شده است. این ویتامین به واسطه نقشی که در سیستم ایمنی دارد می تواند در پیشگیری از بیماران مختلف مانند پسوریازیس (بیماری پوستی)، دیابت نوع اول، آرتریت روماتوئید، ماتیپل اسکلروزیس (MS) بیماری التهابی روده و بیماری های دهان و لثه موثر باشد. کمبود این ویتامین می تواند باعث کاهش توده و قدرت عضلانی شود. ویتامین D از طریق تنظیم تولید هورمون رنین می تواند اثرات قلبی عروقی خود را اعمال کند. مقدار کافی این ویتامین در خون می تواند در جلوگیری از فشار خون بالا موثر باشد. کمبود این ویتامین همچنین در کودکان ممکن است خطر ابتلا به آسم و تنگی نفس را به همراه داشته باشد.

رابطه ویتامین D و چاقی

افراد چاق اغلب دچار کمبود ویتامین D هستند. محققان در مطالعات مختلف پی بردند که شیوع کمبود ویتامین D درافراد چاق در مقایسه با افراد نرمال % 35 و در افراد دچار اضافه وزن % 24 بیشتر است.  وجود مقادیر کافی این هورمون در خون باعث کندی ذخیره چربی توسط سلول ها می شود اما در اثر کاهش مقدار آن، سطح هورمون پاراتیروئید و کلسترول افزایش می یابد که پیامد آن ذخیره چربی ها در بدن می باشد. محققان در یک پژوهش با بررسی 1200 فرد اسپانیایی در مدت 12 سال جهت ارزیابی اینکه آیا کمبود ویتامین D باعث چاقی می شود یا اینکه چاقی شرایط بدن را به سمت کمبود این ویتامین می برد، به این نتیجه رسیدند که افرادی که در شروع این پژوهش اضافه وزن نداشتند و میزان ویتامین D آنها کمتر بود، بیشتر در معرض چاقی هستند. به عقیده این محققان هر چقدر وزن افزایش یابد نیاز به ویتامین D نیز بیشتر می شود.

رابطه ویتامین D و اوتیسم

محققان با بررسی 4200 نمونه خون زنان باردار به این نتیجه رسیدند که خانم های بارداری که در هفته بیستم بارداری کمبود ویتامین D دارند، خطر ابتلای کودک آنها به اوتیسم در سن 6 سالگی بیشتر است. حتی کاهش این ویتامین در اثر استفاده از ضد آفتاب می تواند ریسک ابتلا به بیماری اوتیسم را بالاب ببرد.

رابطه ویتامین D و باروری

بر اساس تحقیق انجام گرفته در دانشگاه ویسکونسین در مدیسون نشان داده شد که مصرف 1000 میلی گرم کلسیم و 400 IU ویتامین D در روز می تواند قدرت باروری در مردان را بالا ببرد. در مطالعه دیگری در کپنکاگ بر روی 300 مرد سالم که 44 درصد آنها دچار کمبود این ویتامین بودند، مشخص شد که ویتامین D می تواند تحرک اسپرم های انسان و میزان کلسیم درون سلولی را در سلول های اسپرم افزایش دهد.

در تحقیقی در اسپانیا بر روی 154 خانم دچار کمبود ویتامین D و 181 خانم با مقدار نرمال ویتامین D خون به این نتیجه رسیدند که درصد موفقیت لقاح مصنوعی می تواند در خانم های با کمبود ویتامین D، دو برابر کمتر از خانم های با مقادیر نرمال باشد.

رابطه ویتامین D و آلزایمر

بر اساس مطالعات صورت گرفته توسط محققان در دانشگاه اکستر انگلیس، خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و زوال عقل در افراد مسن در اثر کمبود ویتامین D به میزان دو برابر افزایش می یابد.

تداخلات

  عوارض جانبی مکمل های ویتامین D، هیپرکلسیمی و آسیب کلیه است. وجود مقادیر حداقل 20 نانوگرم ویتامین D در میلی لیتر خون، مطلوب در نظر گرفته می شود. اگر سطح ویتامین از 50 نانوگرم در میلی لیتر افزایش یابد، عوارض جانبی جدی در پی خواهد داشت.

هیپرکلسیمی در واقع افزایش بیش از حد مقدار کلسیم در خون است و با توجه به رابطه نزدیکی که بین ویتامین D  و کلسیم وجود دارد، در اثر افزایش مقادیر متابولیت های ویتامین D در خون، مقدار کلسیم جذب شده توسط روده نیز افزایش می یابد. همچنین افزایش مقدار متابولیت های ویتامین D می تواند آزاد شدن کلسیم از استخوان ها را در جریان خون بالا ببرد. افزایش مقادیر کلسیم در خون می تواند دامنه زیادی از عوارض و علائم را به همراه داشته باشد که شامل:

• از دست دادن اشتها
• اسهال و یبوست
• سردرگمی، بی نظمی، یا تفکر دشوار
• تهوع و استفراغ
• درد مفصلی و عضلانی
• سردرد مداوم
• تحریک پذیری و اضطراب
• خستگی بی دلیل
• ضعف عضلانی
• افزایش تشنگی و ادرار مکرر
• ضربان قلب نامنظم
• کاهش رفلکس
• طعم فلزی در دهان
• فشار خون بالا

  افزایش کلسیم خون می تواند به فسفات بچسبد و باعث تشکیل کریستال هایی در بافت های نرم بدن شود. این کریستالها با توجه به مکان، تعداد و اندازه خود می توانند باعث آسیب بافتی و در نهایت آسیب اندام شوند. کلیه در نقش یک فیلتر، نسبت به رسوب کلسیم بسیار مستعد آسیب می باشد. در اثر رسوب کردن کلسیم در بافتهای کلیه، نفروکالسینوزیس اتفاق می افتد. اگر این وضعیت شدت یابد، می تواند آسیب دائمی کلیه و در نهایت نارسایی کلیه ای را به همراه داشته باشد.

  از مصرف روغن‏های معدنی همراه با مکمل ویتامین D خودداری کنید، زیرا با جذب ویتامین D تداخل می کنند.

  از مصرف بیش از اندازه داروهای آنتی اسید خودداری شود، زیرا آنها نیز با جذب ویتامین D تداخل دارند. مصرف توامان داروهای آنتی اسید دارای منیزیم با كلسیتریول افزایش زیاد منیزیم خون را باعث می شوند. مصرف همزمان كلسیتریول با مقادیر زیاد فرآورده های حاوی كلسیم یا مدرهای تیازیدی ممكن است خطر افزایش كلسیم خون را بالا می برد. مصرف همزمان سایر مشتقات ویتامین D با این دارو نیز ممکن است مسمومیت را باعث شود.

  کورتیزون و دیگر داروهای استروئیدی با جذب ویتامین D تداخل دارند.

  مصرف داروهای دیورتیک (ادرار‏آور) باعث تداخل در نسبت ویتامین D به کلسیم بدن می شوند.

  بیماری های کبدی، کیسه صفرا یا معدی روده‏ای با جذب ویتامین D تداخل دارند.

 ریسک ایجاد مسمومیت با مصرف طولانی مدت مقادیر زیاد این ویتامین، وجود دارد.